Van junkentunnel naar economisch daklozen

De afgelopen jaren is het aantal daklozen flink aan het toenemen. Vroeger waren daklozen vooral verslaafden, maar in deze tijd ziet men het aantal economisch daklozen stijgen.
Zijn er overeenkomsten en/of verschillen tussen nu en 25 jaar geleden? Wat was toen en is nu dé oplossing?

Daklozen in de junkentunnel van Utrecht

Als “dokter van de straat” was medTzorg oprichter Frank Diepersloot zo’n 25 jaar geleden nauw betrokken bij het project in Utrecht, waarbij de “junkentunnel” van Hoog Catharijne werd gesloten en er oplossingen werden geboden voor de gemiddeld 450 bewoners van deze drugstunnel. Deze bewoners van de junkentunnel, voornamelijk dakloze drugs- en/of alcoholverslaafden, waren een groot probleem in de stad.
Dit unieke project was een grootschalige samenwerking tussen gemeente en GGD, maar ook Hoog Catharijne werkte hieraan mee. Meerdere projecten liepen tegelijkertijd, zo werkten de steden Utrecht, Rotterdam en Amsterdam samen in het “heroïneproject”.

Dokter van de straat

Frank was in deze tijd werkzaam bij de GGD, daarnaast zette hij zijn zorg belangeloos in voor de kwetsbare groepen daklozen en verslaafden. In deze hoedanigheid kreeg hij de titel “Dokter van de straat”. Met zijn bekommering, betrokkenheid en de behoefte om hier wat aan te doen, startte hij in 1996 vanuit een garagebox zijn bedrijf Forensisch Medische Maatschap Utrecht (FMMU) om deze groep te kunnen helpen. In Utrecht bemoeide hij zich daarvoor al met veel projecten zoals de opvanghuizen voor HIV positieve druggebruikers, de spuitomruilbus, de gebruiksruimtes, inloopcentra, dagopvang voor zwervers en het Heroïneproject.

Met de start van FMMU breidde het bedrijf uit met arrestantenzorg en verzorgde het spreekuren en ANW-diensten bij DJI, vanuit Utrecht werd de dekking landelijk en later werd ook de zorg in Wlz-instellingen (toen nog AWBZ) toegevoegd. In een aparte organisatie medTzorg heeft hij van de zorg voor al deze mensen zijn levenswerk gemaakt. FMMU en medTzorg zijn in 2021 verdergegaan onder de naam medTzorg.

Hostels en gebruiksruimten in Utrecht

Uit Frank zijn koker kwam het idee om een combinatie van hostels en gebruiksruimten te maken als oplossing van het sluiten van de tunnels. Volgens hem was ook “bemoeizorg” nodig; het zorgen voor deze mensen was een taak van de OGGZ om de vooral sociaal geestelijke problemen te begeleiden. Volgens Frank waren, en zijn nog steeds, sociaal geestelijke problemen de oorsprong van de meeste gevallen. Huisvesting, een veilige plek, was het startpunt om deze mensen te helpen. Naast de gemeente kreeg Frank het vastgoedbedrijf van Hoog Catharijne mee in het project, zij investeerden mee in het bouwen van de gebruiksruimten.

In elk stadsdeel werd een drugshostel gebouwd, bij elkaar acht. Woningen waar verslaafden onderdak geboden werd. Hier konden zij zich veilig en weer mens voelen. Daarnaast kwamen er vier gebruikscentra in het centrum van Utrecht. Deze combinatie zorgde ervoor dat verslaafden op een andere manier met hun middelen en gebruik om konden gaan.

Centrum Maliebaan

Parallel hieraan werden er in de provincie Utrecht grote stappen in de verslavingszorg gezet door Centrum Maliebaan. Aanvankelijk bestond de hulpverlening aan verslaafden vooral uit hulp bieden bij afkicken en het verstrekken van methadon aan heroïneverslaafden. Vanaf de jaren ’90 werd de hulp verder geprofessionaliseerd. Deze professionalisering was nodig omdat inzichten in de verslavingsproblematiek veranderden, het drugsprobleem steeds groter werd – mede door de opkomst van ‘nieuwe’ middelen als cocaïne en amfetamine (speed) en doordat verslaafden in veel gevallen multidrugsgebruikers waren en naast een verslavingsprobleem ook psychische problemen bleken te hebben. Centrum Maliebaan is sinds 2013 een aantal keren gefuseerd en heet nu Jellinek. Zij bieden o.a. advies en hulp aan iedereen in de provincie Utrecht in het kader van verslaving door gebruik van alcohol, drugs of medicijnen, of door gokken/internetten/gamen, of die van iemand in de omgeving.

Project geslaagd

Het gehele project is zeer geslaagd gebleken en werkt tot op heden. De hostels bestaan nog steeds, het zijn er nu nog vier. Mensen wonen onder begeleiding en er wordt geprobeerd de bewoners te ondersteunen met het krijgen van werk en een eigen woning. Niet iedereen lukt het om op eigen benen te gaan staan, maar een groot gedeelte komt met succes terug in de samenleving.

Bekijk de documentaire van Maarten van Rossum, waarin hij terugblikt, interviewt en een drugshostel van nu bezoekt:

Daklozen nu

Vanuit verschillende hoeken komen er steeds meer noodkreten over de hoeveelheid daklozen in Nederland. Vooral het groeiend aantal economisch daklozen is zorgwekkend en is nu de grootste groep daklozen.

Enkele kenmerken economisch daklozen:

• Zij hebben een acute woonvraag.
• Zij worden geacht financieel zelfredzaam te zijn.
• Hun situatie is ontstaan door levensveranderende gebeurtenissen zoals werkloosheid, ziekte of echtscheiding.
• Bij hen zijn zware psychische problematiek en verslaving niet aan de orde.
  Andere termen die worden gebruikt zijn thuislozen, zelfredzame- of zelfstandige daklozen, spoedzoeker of daklozen. Mensen die met een klein beetje steun en een (tijdelijke) woonruimte al geholpen zijn.

Dit artikel van de NOS geeft een goede uitleg en bevat een verhelderende reportage. “Een klein woonprobleem kan uiteindelijk tot gigantische zorgproblemen leiden. Dat is niet alleen vervelend voor wie het treft, maar kost ook de samenleving veel geld. Willen we de meest kwetsbaren helpen, dan zijn er meer betaalbare woonruimtes nodig.”

Een greep uit de vele recente mediaberichten waaruit de nood blijkt:

Het Parool 22 januari 2024:
“Grootste steden willen meer geld voor opvang daklozen, vooral meer economisch daklozen”.
Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht zien een grote toename van economisch daklozen, die zich uit wanhoop bij de daklozenopvang melden.“De maatschappelijke opvang zit overvol en het lukt ons bijna niet meer om alle kwetsbare mensen die het zo hard nodig hebben onderdak te bieden.”

Movisie juli 2023: Economisch dak- en thuislozen: lijn tussen dak boven je hoofd hebben en dakloos zijn is flinterdun.
Het aantal economisch dak- en thuislozen stijgt, maar zij komen vanwege hun aangenomen zelfredzaamheid veelal niet in aanmerking voor maatschappelijke opvang. Deze mensen aan hun lot overlaten leidt op termijn tot grotere problemen.

Michelle van Tongerloo (huisarts en straatarts aangesloten bij de Pauluskerk Rotterdam):
Een jaar geleden kondigde het kabinet een plan aan: regel eerst een woning voor een dakloze en dan pas de rest. Straatarts Michelle van Tongerloo en ex-dakloze Patrick van der Jagt zien dat deze aanpak niet werkt.
Bekijk het interview bij Renze op RTL4 van 4 januari 2024: Michelle van Tongerloo: ‘Dakloosheid los je alleen op met huizen’.

En ook:
Oost-Europese daklozen niet welkom in Schiedamse en Vlaardingse daklozenopvang (youtube.com)
Wat er mis is met het zorgstelsel | Michelle van Tongerloo | Buitenhof (youtube.com)
Nooit Meer Slapen: Michelle van Tongerloo – VPRO

EenVandaag mei 2023: Wel een baan, maar geen huis: waarom het een probleem is dat we economische daklozen niet goed in beeld hebben.
Opvangorganisatie Springplank040 in Eindhoven slaat vandaag alarm, omdat de organisatie zich grote zorgen maakt om deze zelfredzame economische vluchtelingen die ook wel ‘bankslapers’ worden genoemd.

Zorg nodig en ongedocumenteerd

Het leveren van zorg aan daklozen wordt bemoeilijkt als zij ongedocumenteerd zijn. Iedereen die langer dan drie maanden in Nederland verblijft zonder een geldige verblijfsvergunning is ‘illegaal’, dat wil zeggen ongedocumenteerd. In Nederland wonen naar schatting tussen de 23.000 en 58.000 ongedocumenteerden (WODC, 2020).

Huisartsen lopen in hun praktijken en op straat aan tegen onduidelijkheid over en onwetendheid van regels m.b.t. het doorverwijzen en insturen van ongedocumenteerde patiënten. Dit zijn niet alleen daklozen, maar ook migranten/vreemdelingen en patiënten in de arrestantenzorg. Deze regels en mogelijkheden zijn vaak onbekend bij specialisten en apotheken. Maar er zijn mogelijkheden om deze patiënten wél de zorg te bieden die zij nodig hebben. Lees de handvatten hoe zij hun geld wel kunnen declareren en ontvangen in onze blog “Ongedocumenteerde patiënten”.

Oplossingen

Het bieden van oplossingen aan daklozen is een complexe uitdaging. Het vereist een gecoördineerde inspanning van overheidsinstanties, non-profitorganisaties en de gemeenschap. Effectieve oplossingen werken alleen als er naar het groter geheel gekeken wordt. Samenwerking en empathie zijn essentieel bij het aanpakken van de complexe problematiek van dakloosheid.

Zowel 25 jaar geleden als nu is men ervan overtuigd dat voor daklozen huisvesting het eerste is dat georganiseerd moet worden om tot oplossingen te komen. Het inschakelen van andere instanties, zoals voor sociale en geestelijke begeleiding, financiële bijstand, schuldhulpverlening en jobcoaching is een volgende stap.

Er is een grote groei aan aandacht voor het daklozenprobleem. Het blijkt een grote uitdaging om alle instanties te laten samenwerken. De misstanden, uitdagingen en de grote moeite die genomen moet worden om mensen te helpen, komen steeds meer aan het licht. In de traditionele media en op social media worden overheden aangesproken, gemeenten worden gewezen op hun verantwoordelijkheden, misstanden worden aan de kaak gesteld. Stichtingen en hulporganisaties luiden de noodklok. Steeds meer “ambassadeurs” voor deze mensen weten in het nieuws te komen en aandacht te vragen.

Missie medTzorg

Met de missie “omdat huisartsgeneeskundige zorg voor iedereen toegankelijk moet zijn” van Frank Diepersloot in het achterhoofd, zijn medTzorg-artsen betrokken en dragen we zowel met aandacht vragen, financieel als met huisartsenzorg voor daklozen een steentje bij. De zorg voor deze kwetsbare patiënten moet beter gewaarborgd worden.

Er moet meer aandacht en actie komen!

medTzorg helpt en denkt graag mee en zet de deur open naar iedereen die hierover in gesprek wil en ideeën heeft. Samenwerken geeft het grootste draagvlak.

 

Lees en kijk ook:

Economisch daklozen, alleen een huisvestingsprobleem (deregenboog.org)
Economische dakloosheid en flexwonen in Nederland | mijn-bsl

Tuchtzaak tegen straatdokter: is dat nou doelmatige inzet van inspectie? | medischcontact

Interview met daklozendokter met oog voor de gevallen medemens – NSPOH
Scholing: Straatzorg en publieke gezondheid – NSPOH