EDS – Herkennen is levens redden

Herkennen is levens redden. Dat geldt zeker voor EDS (Excited Delirium Syndroom), de opwindingstoestand waarbij mensen naakt, verward en agressief kunnen zijn en instabiele vitale functies hebben.
Circa 10% overlijdt en tijdige herkenning is de sleutel tot een goede afloop.

Inleiding

Het nieuwsbericht Opgepakte naakte man Apeldoorn overleden in politiebureau – Omroep Gelderland (gld.nl) geeft duidelijk weer wat medTzorg artsen met enige regelmaat meemaken. medTzorg heeft een uitgebreide en duidelijke richtlijn en geeft veel les over het onderwerp. Een goede aanleiding om weer eens aandacht te besteden aan EDS, het herkennen ervan en instructies onder de aandacht te brengen.

In onze richtlijn “Verslaving: Het Excited Delirium Syndroom” wordt meer uitgebreid de achtergrond beschreven. Tevens heldere instructies, wat te doen als dit ziektebeeld optreedt.

Wat is het Excited Delirium Syndroom?

Excited Delirum Syndroom (EDS) is een acuut optredend ziektebeeld waarbij agitatie, agressie, en hevige angst voorkomen náást autonome instabiliteit met bedreigde vitale functies tot gevolg.

EDS is een controversiële medische toestand die wordt gekenmerkt door extreme opwinding, veranderd bewustzijn en agitatie bij individuen, vaak in combinatie met ernstige stress of drugsgebruik. Typische symptomen omvatten delirium, desoriëntatie, verhoogde lichaamstemperatuur, overmatige energie, hallucinaties, paranoïde gedachten en gewelddadig gedrag. EDS wordt vaak geassocieerd met drugs zoals cocaïne, amfetaminen en psychoactieve stoffen, die het zenuwstelsel beïnvloeden en kunnen leiden tot overmatige stimulatie en uitputting.

De precieze oorzaak van EDS is onduidelijk en de diagnose is omstreden. Sommige experts geloven dat het een reactie kan zijn op overmatige neurotransmitteractiviteit, terwijl anderen suggereren dat het een complex samenspel is van fysiologische, psychologische en farmacologische factoren. EDS brengt ernstige risico’s met zich mee, zoals hartritmestoornissen, oververhitting en plotselinge dood.

In 8-tot 10% van de gevallen komt de patiënt te overlijden, meestal al vóórdat hij of zij het ziekenhuis bereikt. Reanimatie is dan zelden succesvol. De meeste mensen die aan EDS overlijden doen dit niet tijdens de worsteling, maar in de rustfase daarna. Het ‘spontaan kalmeren’ van een EDS patiënt is dus juist een alarmsignaal voor dreigend overlijden, in de literatuur wordt dit omschreven als “the period of peril”. De hulpverlener staat dus voor de uitdaging om tegelijkertijd een psychiatrische crisis en instabiele vitale functies te behandelen.

Er is een sterke associatie met het gebruik van stimulerende drugs of psychofarmaca, en meestal gaat een langdurige worsteling met politie/hulpverleners aan de somatische crisis vooraf. EDS komt het meeste voor bij jonge mannen, met een gemiddelde leeftijd van 30 jaar.

Kenmerken EDS

• Extreem agressief, opgewonden of gewelddadig, ‘door het dolle heen’.
• Langdurige worsteling voorafgaand aan overmeestering.
• Delier met paranoïde en desoriëntatie, hallucinaties en spraakstoornissen.
• Verdenking gebruik van stimulerende drugs of psychofarmaca.
• Kreunt en maakt dierlijke geluiden.
• Bovennatuurlijk sterk.
• Ongevoelig voor pijn (fixatie, handboeien, knuppels, pepperspray).
• Raakt niet vermoeid ondanks hevige inspanning.
• Naakt of dun gekleed; is zich aan het uitkleden.
• Wordt aangetrokken door licht en geluid (spiegels, koplampen).
• Vernielt glas (spiegels, ramen).
• Haalt versneld adem.
• Transpireert sterk Huid voelt warm aan.
• Meestal jonge mannen.

(gebaseerd op de publicatie van Das et al en de GGD richtlijn EDS)

Handelen bij vermoeden EDS

De behandeling richt zich op het beheersen van agitatie en het herstellen van vitale functies, met nadruk op kalmerende medicijnen, koelingstechnieken en intraveneuze vloeistoffen. De kern van de behandeling om er juist níet met overmacht op te gaan, maar rust te creëren, de patiënt te sederen met een benzo, te koelen, de vitale functies te bewaken en in te sturen naar ziekenhuis met de goede werkdiagnose EDS erbij.

We zien het syndroom toch met enige regelmaat in de politie- en gevangenzorg. Juist omdat het zo’n heftige presentatie is, is het extra belangrijk om te weten wat je moet doen. De leiding nemen als arts is niet natuurlijk in een agressie-situatie – normaliter laat je dan de politie aan zet – maar in het geval van EDS kan je als dokter een stap naar voren doen.

Advies aan politie

Advies medisch handelen bij EDS

(De adviezen in deze tabellen zijn gebaseerd op de GGD richtlijn EDS, het landelijk protocol ambulancehulpverlening en de NHG Farmacotherapeutische Richtlijn Geneesmiddelen en Zuurstof in spoedeisende situaties).

Gezien de controverse en het gebrek aan consensus, blijft verder onderzoek nodig om het syndroom beter te begrijpen en passende behandelrichtlijnen te ontwikkelen.

Een nascholing is te vinden op het e-learning platform van medTzorg.