De rol van huisartsen in leefstijlinterventies

28 / 08 / 2024
Nieuws

In de gezondheidszorg is er steeds meer aandacht voor leefstijl en leefstijlinterventies. Volgens het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) wordt bijna 20% van de Nederlandse ziektelast veroorzaakt door leefstijlfactoren. Huisartsen staan in een unieke positie om patiënten te begeleiden naar een gezondere leefstijl.

Leefstijl en leefstijlpreventie

Voor het verbeteren van ons algemeen welzijn is een gezonde leefstijl van groot belang. Door vroegtijdig gezonde gewoonten aan te leren, kunnen we het risico op ziektes aanzienlijk verminderen. Vooral naarmate we ouder worden, kunnen de gevolgen van een ongezonde leefstijl steeds duidelijker worden, wat leidt tot een verminderde levenskwaliteit. Daarom is het essentieel om preventieve maatregelen te nemen, gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl.

Het RIVM definieert leefstijl als het gedrag dat aantoonbaar invloed heeft op goede gezondheid of gezondheidsproblemen. Denk aan bijvoorbeeld roken, alcoholgebruik, drugs, sport en beweging, en voeding. Deze factoren hebben een directe impact op hoe gezond we zijn en blijven. De overheid erkent dit en zet al langer in op preventie. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de Gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI), een programma dat mensen met overgewicht helpt om gezonder te eten en meer te bewegen. Door de GLI kunnen deelnemers, met ondersteuning van hun zorgverzekeraar, een duurzame gedragsverandering realiseren.

Leefstijlpreventie richt zich op het voorkomen van ziektes door mensen te helpen gezondere keuzes te maken in hun dagelijks leven. De uitspraak “voorkomen is beter dan genezen” is in deze context van toepassing. Door preventieve maatregelen te nemen, kunnen we een gezondere samenleving creëren en de druk op de gezondheidszorg verminderen.

De urgentie van leefstijlinterventies

Volgens het RIVM (2023) veroorzaakt ongezond gedrag – vaak een combinatie van roken, ongezonde voeding, gebrek aan lichaamsbeweging en overmatig alcoholgebruik – jaarlijks ongeveer 35.000 sterfgevallen in Nederland. Leefstijlinterventies zijn daarom belangrijk in het voorkomen van chronische ziekten zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker.

Uit representatief onderzoek van het Zorginstituut Nederland blijkt dat bijna 70% van de Nederlanders voorstander is van een andere aanpak in de organisatie van zorg om de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid te waarborgen. De meerderheid hiervan is van mening dat er meer aandacht moet gaan naar het bevorderen van een gezonde leefstijl.

(NHG)

Leefstijl wordt beïnvloed door externe en persoonsgebonden factoren

Externe factoren

Niet iedereen is in staat om altijd gezonde keuzes te maken. De keuzes die mensen maken met betrekking tot hun leefstijl worden sterk beïnvloed door externe factoren, oftewel de omstandigheden waarin men leeft, woont en werkt. Externe factoren omvatten:

Sociaaleconomische omstandigheden: zoals werk(loosheid), inkomen, armoede en de risico’s die gepaard gaan met bepaalde beroepen.
Sociale en maatschappelijke context: zoals de steun van een sociaal netwerk, deelname aan sociale activiteiten, toegang tot huisvesting, zorgvoorzieningen en onderwijs.
Omgevingsfactoren: zoals de beschikbaarheid van schoon water en goede sanitaire voorzieningen, luchtkwaliteit, voedselveiligheid en recreatiemogelijkheden.
Veiligheid en infrastructuur: zoals mobiliteit, verkeersveiligheid, algemene veiligheid en de aanwezigheid van criminaliteit.
Deze factoren spelen een rol in de leefstijlkeuzes die mensen maken. Volgens het CBS is sociale druk en weinig discipline voor 40% van de mensen een belemmering om gezonder te eten. Bijna 20% geeft aan niet genoeg geld te hebben om gezonde producten te kopen.

Persoonsgebonden factoren

Naast externe factoren zijn er ook persoonsgebonden factoren die invloed hebben op iemands gezondheid en leefstijl. Sommige van deze factoren zijn niet te beïnvloeden, zoals:

Leeftijd
Geslacht
Genetische aanleg

Andere factoren zijn wél beïnvloedbaar, zoals:

Bloeddruk
Cholesterolwaarden
Overgewicht

Deze persoonsgebonden factoren kunnen worden beïnvloed door externe factoren. De omgeving waarin iemand zich bevindt, kan bijvoorbeeld een sterke invloed uitoefenen op persoonlijke leefstijlkeuzes, en omgekeerd kunnen persoonlijke factoren bepalen hoe iemand reageert op externe omstandigheden.

De huidige situatie in de huisartsenpraktijk

Uit de NHG-Ledenraadpleging ‘Preventie & Leefstijl’ (2022) blijkt dat iets meer dan 85% van de huisartsen het signaleren en benoemen van leefstijlfactoren als taak van de huisarts ziet. Dat percentage is hoog, maar er zijn nog steeds uitdagingen:

Tijdsdruk: een gemiddeld consult duurt slechts 10 tot 15 minuten, wat vaak onvoldoende is voor diepgaande gesprekken over leefstijlverandering.
Kennisgebrek: sommige huisartsen geven aan onvoldoende kennis te hebben over leefstijlinterventies. Uit onderzoek van NIVEL (2020) blijkt dat 91% van de huisartsen aangeeft barrières te ervaren bij het geven van voedingsadvies. De helft van de huisartsen geeft aan behoefte te hebben aan meer nascholing op het gebied van voeding.

Aandacht voor leefstijl en preventie in de huisartsopleiding

Momenteel is leefstijl(preventie) nog geen groot onderdeel in de huisartsenopleiding. Met dank aan vereniging Arts en Leefstijl is vanaf oktober 2024 de keuzedifferentiatie Leefstijl en Preventie beschikbaar voor de huisarts in opleiding.

Vereniging Arts en Leefstijl (VAL) ziet leefstijlgeneeskunde als het fundament voor zorggerelateerde en geïndiceerde preventie als behandeling. Ze heeft als missie dat leefstijlgeneeskunde uiterlijk in 2030 een integraal onderdeel is van de reguliere gezondheidszorg. VAL zegt: “leefstijl als het kan, medicatie als het moet.”

De bredere rol van huisartsen in preventie

In meer dan de helft van de NHG richtlijnen is aandacht voor leefstijl en preventie. In huisartsenpraktijken is er al veel aandacht voor leefstijl en preventie.

Huisartsen zijn al langer effectief betrokken bij preventieve zorg. Zo worden huisartsen ingezet bij de griep- en pneumokokkenvaccinaties en hebben ze een rol bij het bevolkingsonderzoek ‘baarmoederhalskanker’.

Het blijkt effectief om huisartsen in te zetten bij leefstijlpreventie.

Wanneer bespreek je als huisarts leefstijlinterventies met de patiënt?

Het NHG geeft het advies om het in de volgende situaties met de patiënt te bespreken:

als de patiënt zelf vragen stelt over leefstijl en preventie;
als de patiënt binnenkomt met een klacht of aandoening waarbij leefstijl een belangrijke rol speelt;
als de patiënt chronische klachten heeft waarbij leefstijl een belangrijke rol speelt;
om de voortgang van een reeds ingezette leefstijlverandering te bespreken en positief te bekrachtigen;
bij terugval of beëindigen van de reeds ingezette leefstijlverandering.

Bekijk de praktijkhandleiding van NHG voor meer informatie over leefstijlbegeleiding.

Hoe bespreek je leefstijlinterventies met de patiënt

Het NHG heeft een praktische zesdelige aanpak ontwikkeld voor het bespreken van leefstijl met patiënten:

Bespreek de relatie tussen de klacht en leefstijl tijdens het eerste consult. Vermijd waardeoordelen.
Noem leefstijlaanpassingen als onderdeel van de behandeling en bespreek de verwachte effecten.
Beslis samen met de patiënt over het behandelplan.
Vraag of de patiënt ondersteuning wenst bij leefstijlverandering.
Als de patiënt niet gemotiveerd is, vraag dan of je er later op terug mag komen.
Noteer het leefstijlgesprek in het HIS.

medTzorg en leefstijl

Bij medTzorg vinden we leefstijl van groot belang voor de gezondheid. Vorig jaar had het medTzorg congres het thema “Food for Zorg”. Hier deelden o.a. twee deskundige sprekers belangrijke inzichten over leefstijl. Wim Tilburgs, voorzitter van Stichting Je Leefstijl Als Medicijn vertelde over zijn persoonlijke ervaring en de manier waarop hij diabetes type 2 heeft weten om te keren door middel van leefstijlveranderingen. Joriet Kanbier sprak over de communicatie met patiënten over leefstijl. Ze richtte zich op hoe het gesprek tussen huisarts en patiënt kan worden vormgegeven aan de hand van het Institute Positive Health (IPH). Beide lezingen gaven waardevolle inzichten in de rol van leefstijl in de gezondheidszorg en hoe we deze kennis kunnen toepassen om betere zorg te leveren.

Scholingen aanbod medTzorg

Bij medTzorg geven we diverse geaccrediteerde scholingen, ook over dit onderwerpen. Regelmatig vind je de scholing ‘Leefstijl: gezond of gezellig’ terug in ons aanbod. Houd de scholingenpagina in de gaten om up to date te blijven over aankomende scholingen.